Okres Wielkiego Postu
Okres Wielkiego Postu ma sześć niedziel. Niedziela VI, od której zaczyna się Wielki Tydzień, nazywa się Niedzielą Palmową Męki Pańskiej, w dniu tym święci się gałązki palmowe i czyta opis Męki Pańskiej. Wielki Tydzień ma na celu rozważanie Męki Chrystusa począwszy od Jego mesjańskiego wjazdu do Jerozolimy. W czwartek Wielkiego Tygodnia rano Biskup, w czasie Mszy koncelebrowanej ze swoimi kapłanami, błogosławi Oleje święte i sporządza Krzyżmo (olej potrzebny do sakramentu chrztu, bierzmowania i kapłaństwa).
Liturgia okresu Wielkiego Postu posiada trzy tematy: chrzest, pokuta i Męka Pańska.
a) Chrzest: - tematyka ważna nie tylko ze względu na dawną instytucję katechumenatu i chrztu na Wielkanoc, ale również już ochrzczeni mają w sobie odnowić poprzez pokutę tego okresu „ducha początku”, to jest przynależności do ludu Bożego, wspólnoty z Chrystusem. Trzeba usunąć grzech przez pokutę i zadośćuczynienie, przez umieranie i współzmartwychwstanie z Chrystusem i udział we wspólnej uczcie eucharystycznej. Tematyka chrzcielna często powraca dlatego w tekstach liturgicznych do tego okresu.
b) Pokuta: - Konstytucja Liturgiczna ostatniego Soboru Watykańskiego wyraźnie postanawia: „Pokuta Wielkiego Postu ma być nie tylko wewnętrzna i indywidualna, lecz także zewnętrzna i zbiorowa. Władze kościelne niech popierają i zalecają praktyki pokutne, dostosowane do możliwości naszej epoki i różnych krajów oraz do życiowych warunków wiernych” (n.110).
Pokuta wielkopostna nie utożsamia się z postem, który jest tylko jedną form pokuty, dawniej bardziej praktykowaną. Pokuta polega na nawracaniu się z grzechów, na wewnętrznej przemianie (metanoia), naśmianie sposobu myślenia, które rodzi czyny pokutne. Chrześcijaństwo zna wiele form pokuty, które gładzą grzechy, m.in.: modlitwa, jałmużna, post i inne dzieła miłosierdzia, różne formy miłości bratniej, (hom. św. Augustyna).
Nazwa okresu – „Wielki Post” sugeruje rozszerzenie pojęcia postu poza pokarmy mięsne. Życie codzienne przynosi wiele okazji do innych „postów” – wstrzemięźliwości. np.: post od alkoholu, papierosów, przesadnego korzystania z radia i telewizji, kina i teatru, post od niepotrzebnego mówienia itp. Do pokuty należą również pozytywne formy pracy, np.: pogłębienie życia religijnego poprzez udział w nabożeństwach wielkopostnych, rekolekcjach, pogłębienie wiedzy religijnej przez czytanie Pisma św. i innych książek lub czasopism religijnych; pogłębienie wiedzy zawodowej: pogłębienie więzi rodzinnej przez wzajemną pomoc, wyrozumiałość, cierpliwość, dobre słowo, uśmiech itp.
W okresie Wielkiego Postu, wierni powinni częściej uczestniczyć we Mszy św., słuchać słowa Bożego, by usłyszeć wołanie do nawrócenia i ożywienia codziennej miłości, by w sakramencie Pokuty pojednać się z Bogiem i Kościołem. Cała społeczność wiernych razem z Chrystusem ma kroczyć drogą krzyża ku zmartwychwstaniu.
c) Męka Pańska – elementy pasyjne tego okresu są bardzo żywe w naszej pobożności, nie mogą jednak przysłaniać tematyki chrzcielnej i muszą prowadzić do prawdziwej pokuty. Sam Chrystus żąda współuczestnictwa w Jego dziele zbawczym, także w Jego cierpieniu: „Jeśli kto chce iść za mną, niech się zaprze samego siebie, a weźmie krzyż swój na każdy dzień i niech idzie za mną” (Łk 9, 23). Chrześcijanin nie cierpi tylko dla siebie i nie sam, ale jako członek Mistycznego Ciała Chrystusa kontynuuje dzieło zbawcze Chrystusa. Zawsze należy pamiętać, że Męka i Śmierć Chrystusa nie była celem samym w sobie, ale drogą prowadzącą do Zmartwychwstania. Ta nuta optymizmu i radosnego zwycięstwa musi zawsze dominować w każdej formie pobożności pasyjnej.
Nabożeństwami okresu Wielkiego Postu tematyce pasyjnej są: Droga Krzyżowa – rozważanie Męki i Śmierci Pańskiej przy XIV stacjach (obrazy tych stacji w kościołach od pocz. XVIII w.) i Gorzkie Żale - śpiewy pasyjne z kazaniem (wyłącznie polskie nabożeństwo, zapoczątkowane przez Księży Misjonarzy w Warszawie, druk 1707 r.).
W tekstach liturgicznych tematyka pasyjna wzrasta w ostatnich dwóch tygodniach Wielkiego Postu. W tym czasie w kościołach zasłania się krzyże i obrazy, które obecnie tłumaczy się poprzez nawiązanie do słów Ewangelii: „Porwali tedy kamienie, by rzucić na Niego; lecz Jezus ukrył się i wyszedł ze świątyni” (J 8, 59).