Dzieje parafii w latach 1415-1742

Opracował: Roman Rybak 

Koniec wieku czternastego nie obfitował według źródeł na ziemi biskupickiej w nic nadzwyczajnego. Jedynym godnym odnotowania była wizyta na tej ziemi biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli, który jak zapisano w zaginionym dokumencie uposażył kościół w sąsiednim Zabrzu gruntem o powierzchni 1,5 łana.(1) 

    Wiek XV za sprawą rewolucji husyckiej obfitował na obszarze gdzie leżą Biskupice w liczne wojny. Zawierucha wojenna nie ominęła też życia parafialnego. W 1491 roku powstał w Biskupicach nowy kościół. Niewiadomo, kiedy i co stało się z poprzednim. Faktem jest, ze w 1419 roku jeszcze istniał. Jan Długosz w „Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis” pisze: Biskupycze. Wieś posiada kościół parafialny poświecony świętemu (...). stanowi ona własność biskupa wrocławskiego. Są w niej lany kmiecie, od których płaci (...). także kościół i jego pleban posiadają własne wolne role i łąkę dla swego użytku i potrzeb.(2)

Stary kościół prawdopodobnie mógł zostać zniszczony podczas rewolucji husyckiej, gdzie niszczenie tego co katolickie stało na porządku dziennym. W rachubę wchodzi także rok 1474 i spustoszenie tych ziem przez Tatarów będących na usługach polskiego króla Kazimierza Jagielończyka. Nowy kościół został prawdopodobnie wybudowany w 1491 roku, a konsekrowany dopiero w 1516. Te dwie daty bez podania źródła pochodzenia i bez bliższego wyjaśnienia znajdowały się na oprawie książki do notatek z 1720 roku, która była przechowywana w archiwum parafialnym.(3) Potwierdzeniem tych dat może być napis na belce, opisany w 1791 roku w aktach wizytacyjnych „ecclesia...aedificata anno 1491 consecrata vero 1516 una cum altaribus. Scriptum est In trabe chori In ecclesia.”

   Wiek XVI to okres dalszych wojen religijnych zapoczątkowanych wystąpieniem Marcina Lutra. Rok 1529 to jeszcze przynależność do kościoła katolickiego. W „Liber retaxationum” czytamy: W kościele parafialnym w Biskupicach, w części dekanatu bytomskiego, przynależnego Królestwu Czech, proboszczem czcigodny Jan z Pokrzywnicy. Kościół w Biskupicach otrzymuje 4 maldry pszenicy i tyleż samo z czterema metretami owsa. Ogólna wartość 12 grzywien i 16 groszy.(4) Dalsze losy biskupickiego kościoła potoczyły się podobnie jak większości kościołów na Górnym Śląsku. Wpadły one w ręce protestantów, część z nich jak kościół w Zabrzu została zniszczona. O sytuacji w Biskupicach mówi nam relacja z 1575 roku księdza Skrzydłowskiego, który przedstawia krytyczną sytuacje w swojej gminie i prosi, aby udzielono mu jakiegokolwiek skromnego utrzymania.(5)
   Bardziej wymowna w słowach jest wizytacja przeprowadzona w 1598 roku z polecenia biskupa krakowskiego Radziwiłła. Villa Biskupice. Kościół parafialny drewniany pod wezwaniem sw. Jana Chrzciciela, na wpół sprofanowany. Prawo patronatu posiada dziedzic wsi pan Gierałtowski. Administrowany przez Melchiora Lwowskiego, odszczepieńca od reguły dominikańskiej. Dobra kościoła zajęte przez dziedzica wsi. Majątek podręczny i przenośny posiada administrator, który roczne dochody zbiera. Przełożony kościoła pół heretyk Melchior Lwowski, odszczepieniec od zakonu dominikańskiego, udziela Sakramentu Eucharystii pod obu postaciami. Konkubinę posiada z którą dwoje dzieci spłodził.(6)
   Wizytację przeprowadzał sam kardynał Radziwiłł lub wyznaczony przez niego wizytator. W uroczystym pochodzie wchodził do odwiedzanego kościoła, gdzie odśpiewywano Te Deum, wygłaszano kazanie, przedstawiało się cel wizytacji oraz zadawano pokutę. Po tym wszystkim wizytator ogłaszał zarządzenia zgodne z uchwałami Soboru Trydenckiego. Oprócz przedstawionej wizytacji zewnętrznej istniała także wewnętrzna oceniająca moralność duchownych.(7) W 1601 roku biskup krakowski Bernard Maciejowski zwołał do Oświęcimia duchowieństwo, by stwierdzić, w jakim stopniu zostały wykonane zalecenia z 1598 roku. Kościół w tej wsi nie posiada prawnie zatwierdzonego proboszcza. Prawo patronatu należne panu Gierałtowskiemu, który kapłana katolickiego przedstawia na urząd swoim zarządzeniem. Kapłan wielce przestrzegany będąc, pismem z urzędu swego usunięty został. Administrator Melchior Lwowski, odszczepieniec od reguły dominikańskiej, który za krnąbrność, wyrachowanie, rozmyślne i uporczywe nieposłuszeństwo ekskomunikowany został, co obwieszczono.(8)
   Rok 1616 tez nie przyniósł zmiany w tej materii. Wieś Biskupice. Kościół parafialny, drewniany, sprofanowany przez dziedzica wsi Wacława Gierałtowskiego. Zarządzany przez Kaspra apostatę, który przedtem był w Gliwicach, a który udziela komunii pod dwoma postaciami. Posiada on żonę, z którą przebywa od czterech lat, reguły norbertańskiej z konwentu w Grodkowie.(9) Widać z tego, ze reformacja trzymała się w Biskupicach pod koniec szesnastego wieku dosyć silnie. Jedną z tego przyczyn była bez wątpienia rola obu panów Gierałtowskich, z których ojciec jest wymieniany jako dziedzic Biskupic, a syn po przekazaniu mu władzy przez ojca około 1610 roku.
  Jak już wspomniałem wyżej na początku XVII wieku parafia biskupicka znajdowała się w rękach protestantów. Przynajmniej od 1575 roku znajdowała się ona w opłakanym stanie.(10) Wojna trzydziestoletnia, która przypomnijmy miała podłoże religijne, jeszcze ten stan pogorszyła. Kiedy wiec kościół biskupicki wrócił na łono Kościoła Rzymsko – Katolickiego? Ksiądz Szymon Kuczewicz urodzony w 1692 roku, który po świeceniach kapłańskich został proboszczem w Mikulczycach, później w Biskupicach, jako kronikarz wspomina bez podania źródła swej informacji: „W roku 1629 musieli z rozkazu cesarskiej mości ci, którzy kościoły byli zabrali i zajęli, takowe zwrócić do danego porządku rzymsko – katolickiego (jak inne kościoły sprofanowane tak i biskupicki). Musieli jakiekolwiek dochody księżom katolickim oddać i wydać, mimo tego wiele dokumentów i aktów skasowali, zniszczyli lub może spalili.”(11) 
   To czy kościół w Biskupicach przeszedł w ręce katolików w tymże roku jest wielce wątpliwe. Jednak oddanie musiało nastąpić wkrótce, ponieważ już piętnaście lat później wzmiankowany jest ksiądz Bienkowicz, który w 1644 roku założył w Biskupicach księgi parafialne. Prowadził je jednak tylko przez dwa lata. Dlaczego zaprzestał ich prowadzenia, niewiadomo.(12) Niewykluczone jest, ze księgi dotyczące następnych lat nie doczekały do naszych czasów. Czy ksiądz Bienkowicz był pierwszym proboszczem odzyskanego kościoła? Znakomity znawca dziejów Kościoła na Górnym Śląsku ksiądz Józef Knossalla wspomina niejakiego Pawła Woźnicę, który jest przedstawiony jako proboszcz w inwentarzu zabrzańskich dóbr z 1639 roku w jednym rzędzie z biskupickimi zagrodnikami.(13) Był wiec on prawdopodobnie bezpośrednim poprzednikiem księdza Bienkowicza. 
   W 1654 roku jego następca został ksiądz Jan Morawski, który ponownie zajął się księgami parafialnymi, wprowadzając w latach 1654 – 1666 swoje wpisy. Podczas częstych chorób pomagali mu w pełnieniu obowiązków duszpasterskich kapelani Laurentius Galuszkowicz i Jerzy Faber. Morawski był proboszczem w Biskupicach do 1667 roku, później prawdopodobnie przejął parafię w Radzionkowie, gdzie był wspomniany przy regulacji tamtejszych stosunków w 1670 roku. Za jego kadencji została przeprowadzona w 1657 roku, z polecenia biskupa krakowskiego, wizytacja.(14)Pokazuje ona stan biskupickiej parafii w początkach reformacji. Dowiadujemy się z jej akt, że kościół miał za patronów sw. Jana Chrzciciela i sw. Jana Ewangelistę. Odpust obchodzono w pierwszą niedzielę po świętym Marcinie biskupie i wyznawcy. Pleban miał do swojej dyspozycji dom z ogrodem i trzy kawałki ziemi położone w różnych miejscach. Otrzymywał on także meszne z Biskupic, Zabrza i Rudy. Wymieniony jest także w tym dokumencie dom dla rektora szkoły, co świadczy o istnieniu szkoły parafialnej w Biskupicach. Wizytacja dekanatu bytomskiego w 1665 roku, w którego skład wchodzą Biskupice, potwierdziła te informacje.(15)
    Następcą księdza Morawskiego został 27 marca 1667 roku ksiądz Franciszek Stanisław Piasecki. Był on proboszczem do 12 listopada 1676 roku.(16)16 Rok przed swoim odejściem przedstawiany on był jako plebanus Kozieglowiensis et Biscupicensis, czyli proboszcz biskupicki i w Kozieglowach w Polsce.(17) Z powodu obowiązków i oddalenia obydwóch parafii często w Biskupicach zastępował go kapelan Marcin Pierowicz. Ksiądz Piasecki jest autorem urbarza, który spisano po przyjeździe komisji biskupiej z Nysy, 5 listopada 1672 roku.(18) Przedstawił on w nim fatalny stan finansów parafialnych oraz opisuje niechęć mieszkańców do składania ofiar na kościół. Żalił się, że od sześciu lat nie dostał drewna na opał, a parafialny nauczyciel nie miał się z czego utrzymać. Z zazdrością patrzył na parafię zabrzańską, gdzie wszyscy wypełniali swe obowiązki. Przedstawione wyżej stosunki doprowadziły księdza Piaseckiego do zrezygnowania ze śląskiej parafii i przeniesienia się do parafii w Koziegłowach w Polsce. 
   Jego następcą w Biskupicach został jego dotychczasowy pomocnik ksiądz Marcin Pierowicz. Podczas jego dziesięcioletniego urzędowania (1676 – 1686) zakradło się pewne niedbalstwo w prowadzeniu ksiąg parafialnych. zawarte za jego urzędowania śluby nie zostały nigdzie zarejestrowane.(19) Kolejnym duszpasterzem w Biskupicach został w roku 1687 ksiądz Jan Suppetius. Przeszedł on tutaj z pobliskich Bielszowic, gdzie nie miał zbyt dobrej opinii. Także w Biskupicach było na niego sporo skarg. Po jego śmierci w 1702 roku, proboszczem został ksiądz Wacław Starzynski. Sprawował ten urząd od 21 maja 1702 do 1718 roku. Wcześniej wzmiankowany był on w aktach sprawozdania synodalnego z 1698 roku, jako proboszcz Bogucic.(20) Jako ksiądz był on człowiekiem surowej sumienności, który otwarcie ukazywał błędy swoich urzędujących kolegów i starał się je za swojej kadencji poprawić. W 1718 roku zrezygnował z posady parafialnej, ale nadal mieszkał w Biskupicach.
   Zastąpił go Szymon Henryk Wacław Kuczewicz początkowo jako administrator, a od 2 stycznia 1720 roku jako proboszcz. Urodził się on 15 października 1683 roku w rodzinie, która dawała już Kościołowi duchownych.(21) W 1716 roku został wyświęcony na księdza. Również i on nie czuł się zbyt dobrze w Biskupicach. Powodem tego był niewiele zmieniający się stan dóbr parafialnych, o czym świadczyła wizytacja parafialna z 12 listopada 1720 roku.(22) Chociaż w porównaniu do stanu z 1672 roku pojawiła się tu pewna poprawa. Uregulowane zostały datki przeznaczone na parafię.(23) 
   O plebani ksiądz Kuczewicz pisał: „(...) Była ona oddalona od kościoła o około 20 kroków. Była to więcej niż skromna budowla drewniana, posiadała ona trzyokienny pokój dla proboszcza i izbę z częściowo połamanymi oknami. (...) piec nie wytrzyma zimy.”(24) Dachy probostwa i skromnych budynków gospodarczych były mocno zrujnowane a ogród zdewastowany, z rozpadającym się płotem. Parafialne pola zaś nie były w ogóle obsiane. Nic wiec dziwnego, ze większość księży nie czuła się tutaj zbyt dobrze. Dwa lata później ksiądz Kuczewicz opuścił biskupicką parafię i przeniósł się po uprzednich staraniach do pobliskich Mikulczyc. Stamtąd trafił w 1739 roku do Radzionkowa. Do historii Górnego Śląska przeszedł jako ten, który zredagował sprawozdania wizytacyjne z 1756 roku. 
   Jego następcą w Biskupicach został ksiądz Walentyn Franciszek Admski, który przyszedł tutaj 7 lipca 1722 roku z pobliskich Bielszowic, gdzie był wzmiankowany jako proboszcz w roku 1716.25 Również i on nie był tam najlepiej wspominany. Swoją opinię chciał z pewnością poprawić w Biskupicach, gdzie był proboszczem do 1748 roku.

(1) B. Szczech, Biskupice. Zarys..., s 3
(2) J. Długosz, Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis, Kraków 1864, s. 198
(3) J. Knossalla, Zur Geschichte von Biskupitz, Kreis Hindenburg. W: Oberschlesien, Jh 18, H 8, 1919, s. 100.
(4) B. Szczech, Ilustrowana kronika Biskupic 1243 - 1993, Zabrze 1993, s. 6
(5) A. Widera, Parafia rudzka i biskupicka i ich dawniejsze i dzisiejsze stosunki, mpis, s. 98
(6) M. Wojtas, Akta wizytacji dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego w 1598 roku, Katowice 1938, s. 77
(7) Tamże, s. 73
(8) F. Maroń, Materiały Źródłowe do dziejów Kościoła w obecnej diecezji katowickiej, W: Śląskie studia historyczno – teologiczne, R. 5, 1972, s. 77 
(9) Tamże, s. 78 
(10) A. Widera, Parafia..., s. 94 - 95
(11) Tamże, s. 97
(12) J. Knossalla, Die kirchen und schulgemeinde Biskupitz, W: Mitteilungen des Beuthener Geschichts und Museumverenis, R.1925, s. 99
(13) Tamże, s. 104
(14) F. Maroń, Materiały źródłowe..., R. 8, 1975, s. 223
(15) B. Szczech, Ilustrowana..., s. 8
(16) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 107
(17) Tamże, s. 107 
(18) A. Cygan, Biskupitz – Borsigwerk in Oberschliesen in Geschichts – Zahlen, mpis, Archiwum parafii pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Biskupicach, s. 5
(19) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 107
(22) Tamże, s. 108
(21) Tamże, s. 109
(22) B. Szczech, Ilustrowana..., s. 9
(23) Archiwum parafii pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Biskupicach, Spis świadczeń na rzecz parafii.
(24) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 109
(25) Tamże, 110